Του Τουρκοπαναή η σπηλιά-Καστροσπηλιά Τουρκοπαναγή

Καστροσπηλιά Τουρκοπαναγή 

 

Τοποθεσία: 

Βορειοανατολικά από το χωριό Κακοτάρι Ηλείας, στην ανατολική μεριά του όρους Σκιαδοβούνι (πρόβουνος του όρους Ερύμανθος).

Περιφέρεια > Νομός: 

Δυτική Ελλάδα
Ν.Ηλείας 

Δήμος > Πόλη ή Χωριό: 

Δ.Αρχαίας Ολυμπίας
• Κακοτάρι 

Υψόμετρο: 

Υψόμετρο ≈ 1040 m
(Σχετικό ϋψος ≈400 m)

Χρόνος Κατασκευής- Προέλευση :
περί τον 18ο αιώνα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ

Τύπος Κάστρου:  Καστροσπηλιά

Κατάσταση:  Όχι Καλή

Σπηλιά με οχύρωση που χρησιμοποιήθηκε σαν ορμητήριο και κρησφύγετο από κλέφτες και αρματωλούς. Βρίσκεται σε μια δύσβατη και απομονωμένη ορεινή περιοχή πάνω από το Κακοτάρι Ηλείας. 

Ιστορία
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η καστροσπηλιά ήταν λημέρι του καπετάνιου Παναγιώτη Μπελογιάννη ή Τουρκοπαναγή από το γειτονικό χωριό Τσίπιανα Ηλείας (διαφορετικό από τα Τσιπιανά -Νεστάνη- Αρκαδίας). Ο Τουρκοπαναγής έδρασε προεπαναστατικά χωρίς να είναι γνωστές λεπτομέρειες για τη δράση του. Το πρόθεμα «Τούρκο», αν κρίνουμε από τη νοοτροπία εκείνης της εποχής και από άλλες παρόμοιες περιπτώσεις (π.χ. Τουρκοβασίλης), δεν πρέπει να το απέκτησε επειδή ήταν Τούρκος, αλλά μάλλον επειδή έφαγε πολλούς Τούρκους.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ήταν πρόγονος του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ Νίκου Μπελογιάννη, του «ανθρώπου με το γαρύφαλλο» που εκτελέστηκε το 1952.

Πάντως η κατασκευή της οχύρωσης της σπηλιάς πιθανόν να μην έγινε από τον Τουρκοπαναγή. Εικάζεται ότι αρχικά η σπηλιά ήταν "ασκητήριον" (κάτι για το οποίο δεν υπάρχει καμιά απόδειξη πέρα από το γεγονός ότι ήταν συνηθισμένο τέτοιου είδους απομονωμένες σπηλιές να καταλαμβάνονται από ασκητές).
Δεδομένου ότι ο Τουρκοπαναγής έδρασε προς το τέλος του 18ου αιώνος, θα υποθέσουμε με πολλές επιφυλάξεις ότι η οχύρωση της σπηλιάς δημιουργήθηκε κάποια στιγμή τον 18 αιώνα. Μπορεί όμως να είναι πολύ παλιότερη.

Η ευρύτερη περιοχή υπήρξε το επίκεντρο των ερευνών του Αμερικανού αρχαιολόγου Frederic Cooper του Πανεπιστημίου της Μινεσότα που τη μελέτησε για τρία καλοκαίρια (1990-1993).
Ο Cooper ήταν υπεύθυνος του προγράμματος Morea Project ή MARWP (Minnesota Archaeological Researches in the Western Peloponnese) και επικεφαλής μιας ομάδας ερευνητών και φοιτητών που ερεύνησε την αρχιτεκτονική της ΒΔ Πελοποννήσου σε μια περίοδο 3000 ετών. Ένα από τα αντικείμενα της έρευνας του MARWP υπήρξε και η σπηλιά του Τουρκοπαναγή.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία*

Το στόμιο της σπηλιάς έχει κτιστεί με πέτρες και ως συνδετικό υλικό έχει χρησιμοποιηθεί ασβεστοκονίαμα και κομμάτια κεραμιδιών. Το ύψος του τείχους είναι πάνω από 10 μέτρα.

Το εσωτερικό αποτελείται από δύο ορόφους και εκτείνεται σε βάθος περίπου 10 μέτρων που διευρύνεται προς τα πάνω. Η οροφή του κάτω ορόφου διαμορφώνεται σε έναν μεγάλο πέτρινο θόλο, που στήριζε το δάπεδο του πάνω ορόφου. Υπάρχουν ίχνη επιπλέον ορόφων, πιο πάνω, που φαίνεται πως σχηματίζονταν με ξύλινα δοκάρια και σανίδες.

Έξω από τη σπηλιά, λίγο πιο κάτω, υπάρχουν ίχνη σπιτιών ενός οικισμού αβέβαιης χρονολόγησης.

Τελικά, η όλη κατασκευή είναι αρκετά επιμελημένη και ο χαρακτηρισμός «καταφύγιο» ή «λημέρι» μάλλον αδικεί το μνημείο. Αν δεν ήταν μέσα σε σπηλιά σε ένα τόσο απομακρυσμένο μέρος, εύκολα θα το χαρακτηρίζαμε «πυργοκατοικία».

Πρώτη δημοσίευση στον Καστρολόγο: Αύγουστος 2019

Πηγές
Εντοπισμός, φωτογραφίες και πληροφορίες από τον Sakis Amfitreidis και την ιστοσελίδα ΑΜΦΙΤΡΕΙΔΗΣ:

ΚΑΣΤΡΟΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥΡΚΟΠΑΝΑΓΗ (ΚΑΚΟΤΑΡΙ ΗΛΕΙΑΣ)
Ιστοσελίδα Κούμανι και Αντρώνι:  

Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΟΠΑΝΑΓΗ Ή ΠΑΝΑΓΗ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
Φωτογραφίες 6 και 7 και πληροφορίες από Kostas Gertzos
Βίντεο του χρήστη Kostas Gertzos:  

ΚΑΣΤΡΟΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥΡΚΟΠΑΝΑΓΗ (ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ), ΚΑΚΟΤΑΡΙ ΗΛΕΙΑΣ. HIKING TO CAVE-FORT OF TOURKOPANAGIS

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ, τόμος 53 (1998), τεύχος Β1, σελ.306

 https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=turkopanag

 https://www.youtube.com/watch?v=b6004ZwdGU0

Σημείωση δική μου:

Στην πρώτη φωτογραφία (από Γιάννη Ντινόπουλο) όπως φαίνεται η σπηλιά του Τουρκοπαναή από τα Ντινέικα.

Κάτω η τριγωνική κοιλάδα χρησίμευε ως βοσκοτόπι Ντιναίων και Κυριακαίων από το Κακοτάρι. Την έχω επισκευθεί πολλές φορές και έχω πιεί νερό από την κάτω βρύση.

Άμεσα συνδεδεμένη η περιοχή  και τα βουνά  με την παιδική μου ηλικία !

Και όπως γράφει και ο Λυκειάρχης Παναγούλιας από την Βλαχοκερασιά Αρκαδίας:

"Με δέος σας ατενίζει η σκέψη μου. Γι' αυτό προσκυνητής σας γονατίζω. Ευλαβικά και ταπεινά τα στήθη σας φιλώ. "Δόξα στην άφθαρτη ψυχή σας" κράζω. "Ωσανά" !...

Ι.Β.Ντινόπουλος

*(Στη μελέτη του αείμνηστου Frederic Cooper, από το Πανεπιστήμιο της Minnesota, θα επανέλθω) 

Λυπάμαι που κάποιος έγραψε ανορθόγραφα στην πινακίδα που βρίσκεται στη Σκαφιδιά " Σπήλαιο Τορκοπαναϊ "...

Για όνομα του Θεού...