Η ποίηση για την εθνεγερσία του 1821
Αμέτρητος, αμύθητος και αθάνατος θησαυρός η δημοτική ποίηση για τους αγώνες της Ρωμιοσύνης για ελευθερία στους χρόνους της Τουρκοκρατίας και την επανάσταση του 1821. Οι σκληροί αγώνες της κλεφτουριάς έθρεψαν τους στίχους και τις ιδέες του πρωτεργάτη και εξαγγέλλου της ελληνικής ελευθερίας, αλλά και των άλλων χριστιανικών λαών της Βαλκανικής χερσονήσου εναντίον κάθε μορφής τυράννων, Ρήγα Βελενστινλή. Στο γνωστό του πατριωτικό εμβατήριο «Θούριος» στιχουργεί:
Τι σ’ ωφελεί αν ζήσεις και είσαι στη σκλαβιά;
Στοχάσου πως, σε ψένουν καθ’ ώραν στη φωτιά
... πώς οι προπάτορές μου ορμούσαν σαν θεριά
Για την ελευθερίαν πηδούσαν στη φωτιά.
Έτσι κι εμείς αδέλφια ν’ αρπάξωμεν για μια
Τ’ άρματα και να βγούμε απ’ την πικρή σκλαβιά.
Η ποίηση του Ελληνοϊταλού ποιητή Φώσκολου, εμπνευσμένη από τους αγώνες των ευρωπαϊκών λαών κατά της απολυταρχίας, επηρεάστηκε από τη δημοτική ποίηση και ιδιαίτερα το λαϊκό τραγούδι των Επτανήσων απ’ όπου κατάγεται.
Ο υπόδουλος ελληνικός λαός που αγωνίζεται κατά των Οθωμανών εμπνέεται από τις εθνεγερτικές «Ωδές» του Ανδρέα Κάλβου:
Τρέξατε αδέλφια, τρέξατε
Ψυχαί θερμαί γενναίαι
Εις τον βωμόν, τριγύρω,
Της πατρίδος αστράπτοντα
Τρέξατε πάντες.
Ας παύωσ’
Οι διχόνιαι
Που ρίχνουσι τα έθνη
Τυφλά, υπό τα σκληρότατα
Ονύχια των άγρυπνων
Δολίων τυράννων.
Ο 15σύλλαβος του δημοτικού τραγουδιού εμπνέει τα ποιητικά αριστουργήματα του Διονύσιου Σολωμού «Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι», «Οι χαιρετισμοί», «Ο Λάμπρος», καθώς και τις ελεγείες του για τους θανάτους του Μ. Μπότσαρη και του Λόρδου Βύρωνα.
Η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού και ο λαϊκός πολιτισμός συγκινούν από τις αρχές του 17ου αιώνα τους πρώτους δημοτικιστές, Νικόλαο Σοφιανό, τον φωτισμένο και μαρτυρικό πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο Λεύκαρι, όπως και τους Βηλαρά και Χριστόπουλο στις αρχές του 19ου αιώνα, διδασκάλους στις σχολές των Ιωαννίνων.
Το έργο των μεγάλων στοχαστών του Γαλλικού διαφωτισμού, Βολτέρου, Μοντεσκιέ, Ντιντερό, Ρουσό, οι ιδέες και το έργο του Ρήγα Βελεστινλή, έθρεψαν τους πρωτεργάτες της νεοελληνικής πνευματικής αναγέννησης, τους κορυφαίους εκπροσώπους της Αδαμάντιο Κοραή και Κωνσταντίνο Κούζα, δάσκαλο στη Λάρισα και την Τεργέστη. Αυτές τις ιδέες υπηρέτησαν επίσης ο «Φιλικός» δραματουργός Γ. Λασσάνης, ο πρώτος Έλληνας επαγγελματίας ηθοποιός Κωνσταντίνος Αριστίας, που έπεσε μαχόμενος στις τάξεις του «Ιερού Λόχου», ο θεατράνθρωπος από την ελληνική παροικία της Οδησσού, Σπύρος Δρακούλης, και ο Π. Ανδρόνικος στο Κίνσοβο (Ρωσία) ο οποίος και μας κληροδότησε το, αργότερα μελοποιημένο, ακόλουθο ποίημα:
Ω παιδιά μου, ορφανά μου,
Σκορπισμένα εδώ κι εκεί,
Διωγμένα,
Υβρισμένα,
Απ’ τα έθνη παν’ εκεί
Ξυπνείστε τέκνα,
Κι ήλθεν η ώρα
Ξυπνείστε όλα,
Τρέξατε τώρα
Κι ήρθεν, ο Δείπνος ο Μυστικός!
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε και τους κορυφαίους του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, τον Γερμανό Βίλχελμ Μίλερ, τον Άγγλο Λόρδο Βύρωνα και τον Ρώσο Αλέξανδρο Πούσκιν, παθιασμένους υποστηρικτές της εθνεγερσίας του 1821. Ο αποκαλούμενος «Έλληνας» Βίλχελμ Μίλερ, ο οποίος το 1821-27 έγραψε 52 θαυμάσια ποιήματα «Τραγούδια των Ελλήνων», τους έδωσε τον τίτλο «Αφιέρωμα για τον ηρωικό αγώνα». Καυτηριάζει τις ωμότητες των Τούρκων κατακτητών, την εχθρότητα της «Ιεράς Συμμαχίας» και τον κυνισμό της Μ. Βρετανίας στα πρώτα χρόνια της επανάστασης. Στο ποίημά του «Η Ελλάδα και ο κόσμος», μεταξύ άλλων, γράφει:
Χωρίς τη Λευτεριά τι θα ήσουν εσύ, Ελλάδα;
Χωρίς εσένα, Ελλάδα, τι θα ήταν ο κόσμος;
Ελάτε σεις λαοί απ’ όλες τις Χώρες
Δείτε τα στήθια που σας θήλασαν
Με το καθαρό γάλα της σοφίας.
Ο «αποστάτης» της αριστοκρατικής τάξης Λόρδος Βύρων, που έκανε υπόθεση ζωής την ελευθερία της Ελλάδας και, αγωνιζόμενος γι’ αυτήν, πέθανε στο Μεσολόγγι το 1824, έγραψε ουκ ολίγα έξοχα ποιήματα, από τα οποία διαλέγουμε ελάχιστα σπαράγματα:
Με ποτάμια από τα αίματα
Κατακτιέται η λευτεριά
Ή στη μάχη θα πέσουμε
Ή θα ζήσουμε ελεύθερα πια
Ο μέγας Ρώσος ποιητής Αλέξανδρος Πούσκιν, θαυμαστής της ποίησης του Βύρωνα (όπως επισημαίνει ο άριστος γνώστης της ρωσικής λογοτεχνίας, Μήτσος Παπαλεξανδρόπουλος, οι ρωσικές φωνές του ποιητικού φιλελληνισμού προέρχονταν οι περισσότερες από το φιλελεύθερο πνεύμα των Ρώσων αριστοκρατών και το ριζοσπαστικό κίνημα των «Δεκεμβριστών») και ενθουσιασμένος από το κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία, αναφωνεί:
Εμπρός στυλώσου Ελλάδα επαναστάτισσα
Βάστα γερά στο χέρι τ’ άρματά σου,
Μάταια δεν ξεσηκώθηκε ο Όλυμπος
Η Πίνδος, οι Θερμοπύλες δοξάσμά σου
Απ’ τα βαθιά σου σπλάχνα ξεπετάχτηκε
Η λευτεριά ολόφωτη, γενναία
Κι από τον τάφο του Σοφοκλή απ’ τα μάρμαρα
Της Αθήνας πάντα ιερά σου και νέα
Θεών και ηρώων πατρίδα, σπάζεις άξαφνα
Το ζυγό σου και την ενάντια μοίρα
Με την ηχώ που βγαίνει του Τυρταίου σου
Του Μπάιρον και του Ρήγα άξια λύρα.
Έτσι λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι η ποίηση πρωτοστάτησε στους αγώνες των Ελλήνων για την ελευθερία.
Λουκάς Θεοχαρόπουλος
Σημ. Το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε με τίτλο «Η δημοτική και έντεχνη ποίηση για την ελληνική ελευθερία» στο περιοδικό Νέα σκέψη, τεύχος 544 (10-12), Οκτ.-Δεκ. 2017. Προφανώς ο Λουκάς το είχε στείλει προς δημοσίευση στο περιοδικό πριν από τον θάνατό του. Εδώ αναδημοσιεύεται επιμελημένο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου