Αρχιτεκτονική Βορειοδυτικής Πελοποννήσου

Αρχιτεκτονική
Ανθη της πέτρας στον Μοριά

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου στη διάρκεια των τελευταίων 750 χρόνων αποτυπώθηκε και πέρασε στην αθανασία.

Μεσαιωνικά κάστρα, οικισμοί που βρίσκονται σήμερα σε ερειπιώδη κατάσταση, σπίτια και άλλα κτίσματα εγκαταλελειμμένα, όπως τα συναντούμε στην Ηλεία, στην Αχαΐα, στη Μεσσηνία και στην Αρκαδία, χωρίς τους ανθρώπους πλέον που τους έδιναν ζωή. Είναι η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου στη διάρκεια των τελευταίων 750 χρόνων. 

Στόχος και αντικείμενο μιας μεγάλης έρευνας, η οποία οργανώθηκε με πρωτοβουλία ενός αμερικανού καθηγητή του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, και παρ' ότι διήρκεσε χρόνια, κατέστη δυνατό να ολοκληρωθεί προτού η γενικευμένη χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος στην οικοδομή καταστρέψει κάθε μαρτυρία αυτής της παράδοσης. Σήμερα ο καθηγητής κ. Φρέντερικ Κούπερ, ο οποίος επωμίστηκε αυτή την επίπονη εργασία ως επικεφαλής της έρευνας, παραδίδει δημοσιευμένα τα αποτελέσματά της, γνωρίζοντας ότι, και αν ακόμη πολλά από τα αρχιτεκτονικά αυτά κατάλοιπα έχουν εξαφανισθεί, απομένει έστω η τεκμηρίωσή τους.

Η καταγραφή των παλαιότερων αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών κτισμάτων από πέτρα και ωμοπλίνθους προτού αυτά εξαφανισθούν κάτω από το βαρύ πέλμα του οικοδομικού εκσυγχρονισμού υπήρξε η ιδέα αυτού του προγράμματος, η αφετηρία του οποίου τοποθετείται πολλά χρόνια πίσω, το 1962, όταν ο κ. Κούπερ επισκέφθηκε για πρώτη φορά τα χωριά της πελοποννησιακής υπαίθρου. «Εφθασα στην Ελλάδα ως αρχάριος ιστορικός της τέχνης και αρχαιολόγος» γράφει ο ίδιος στο βιβλίο που με τον τίτλο «Σπίτια του Μορέα. Παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου (1205-1955)» (εκδόσεις Μέλισσα) περιλαμβάνει το υλικό της έρευνας.

Ο ίδιος αγάπησε αμέσως τον τόπο, όπως είναι φανερό και όπως αποδεικνύει άλλωστε το θέμα της διδακτορικής διατριβής του για τον ναό του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγάλειας. Οι συχνές εξορμήσεις του στα ορεινά χωριά της Αρκαδίας, τα οποία εκείνη ακριβώς την εποχή άρχισαν να ερημώνουν δραματικά, αποτέλεσαν την πρώτη επαφή του με την αρχιτεκτονική τους παράδοση ενώ παράλληλα προκάλεσαν το ενδιαφέρον για τη διάσωση έστω των χαρακτηριστικών τους. «Η γοητεία που ασκούσε πάνω μου η ιστορία των αγροτικών οικισμών από τη Φραγκοκρατία ως τη σύγχρονη εποχή κατέληξε στη διαμόρφωση του Προγράμματος του Μορέα» λέει.
Λεπτομερής απεικόνιση μεσαιωνικού πυργόσπιτου.


Το ερευνητικό πρόγραμμα διαμορφώθηκε έτσι με τη συνεργασία και άλλων επιστημόνων υπό την αιγίδα της 6ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Πατρών και της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Ελλάδα και με τη συμμετοχή φοιτητών από πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ελλάδας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ολοι αυτοί εργαζόμενοι τα καλοκαίρια κατέγραψαν 900 περίπου εγκαταλελειμμένα κτίσματα από 19 μεσαιωνικά κάστρα, καθώς και 3.282 σπίτια από 154 χωριά. Μια αξιοθαύμαστη σε όγκο και αφοσίωση δουλειά που κατανέμεται σε δύο μέρη, στα μεσαιωνικά κάστρα και στα αγροτικά χωριά. Ενας διαχωρισμός που, όπως επισημαίνεται, εξυπηρέτησε πρακτικούς περισσότερο σκοπούς της έρευνας, η οποία όσον αφορά τα κάστρα περιλαμβάνει ένα σημαντικό αριθμό οικισμών σε ερείπια που μελετώνται για πρώτη φορά.


Στο δεύτερο μέρος καταγράφονται λεπτομερώς τα σπίτια των χωριών, τα οποία χρονολογούνται από τα τέλη του 18ου ως τα μέσα του 20ού αιώνα με τις περιγραφές των δομικών, των λειτουργικών αλλά και των διακοσμητικών χαρακτηριστικών τους. Υπαίθριοι φούρνοι, πύλες κήπων, αλευρόμυλοι, ελαιοτριβεία και άλλα κτίσματα περιλαμβάνονται επίσης στην έρευνα.

«Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του 18ου ως τις αρχές του 20ού αιώνα συχνά διατηρεί παραδόσεις και μορφές που έχουν τις ρίζες τους στον ύστερο Μεσαίωνα, παρά το ιστορικό κενό που υπάρχει μεταξύ της εγκατάλειψης των κάστρων και της ίδρυσης των χωριών» επισημαίνει ο κ. Κούπερ. 

Και το σίγουρο είναι ότι η προσπάθεια κατανόησης της λειτουργικότητάς τους μέσα στο πολιτισμικό τοπίο της εποχής βρίσκει με αυτή την έρευνα πολλές απαντήσεις. Ας σημειωθεί άλλωστε ότι συνοδεύεται από άρθρα, χάρτες και 500 αρχιτεκτονικά σχέδια, που συνιστούν πέραν των άλλων μια αποθησαύριση γνώσης, πολύτιμη για την ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής.

ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ
Το ΒΗΜΑ, 23/06/2002